Instrumenty afrykańskie

(pochodzące z Afryki i wykorzystywane do muzyki Afrykańskiej)

Djembe [wym. dżembe] lub jembe – instrument muzyczny z Afryki, stanowiący rodzaj kielicha jednomembranowego bębna. Membrana djembe zrobiona jest zazwyczaj ze skóry koziej lub z bydlęcej, naciągniętej za pomocą specjalnie splatanego sznura (tradycyjnie) bądź śrub (współcześnie). Istnieją również modele bez możliwości strojenia.

Istnieją trzy podstawowe dźwięki wydobywane z tego instrumentu:

• Bas – Jest najniżej brzmiącym uderzeniem. Uderzamy otwartą dłonią, całą jej powierzchnią (łącznie z palcami) w środek membrany bębna. Dłoń, zaraz po uderzeniu, powinna odbić się od skóry, aby nie tłumić powstałego dźwięku. Palce dłoni powinny być złączone.

• Ton – zwany też „open” (otwarty), uzyskujemy go przez uderzenie w bęben przy jego krawędzi. Dłoń powinna być wyprostowana a palce złączone (poza kciukiem, który należy odchylić, aby nie uległ kontuzji, co bardzo często zdarza się u początkujących). W momencie uderzenia, krawędź bębna powinna znajdować się nieco poniżej palców, pod „poduszkami”, a palce w momencie uderzenia, powinny dotykać membrany całą swoją powierzchnią.

• Slap – jest najwyżej brzmiącym i najgłośniejszym uderzeniem. Uderzamy przy krawędzi bębna. Palce są rozłączone i razem z dłonią tworzą jakby lekki łuk, tak że o membranę uderzają najpierw opuszki palców, a potem dopiero dolatuje „reszta” palców. Bardzo częstym błędem jest wyginanie dłoni w łuk na siłę.

Shekere (czyt. Szekere) – instrument muzyczny z rodziny Idiofonów, pochodzący z Afryki. Jest to grzechota zrobiona z suchej i pustej tykwy owiniętej siateczką z nanizanymi na nią muszelkami Kauri, które wydają przy pocieraniu charakterystyczny, głośny, trzeszczący dźwięk. Zależnie od regionu funkcję muszelek mogą pełnić nasiona kakaowca, drewniane koraliki. Kształt tykwy z której zrobiony jest instrument wpływa na jego brzmienie. Jest ona suszona przez kilka miesięcy, a następnie usuwa się ze środka miąższ i nasiona. Ostateczny wygląd osiąga się polerując i barwiąc powierzchnię instrumentu. Sposób grania to rytmiczne potrząsanie lub pocieranie muszelkami o tykwę. Znany jest też sposób polegający na podrzucaniu wysoko i szybkim łapaniu instrumentu.

Agogo to oryginalny instrument afrykański. Jego nazwa oznacza „dzwonek”. Instrument ten jest wykorzystywany w capoeirze. Dzwonki umieszczone są na zakrzywionym uchwycie. Agogo ma dwa lub trzy dzwonki. Gra się na nich drewnianym kołkiem lub metalowym prętem.

Fletnia Pana – instrument muzyczny zaliczany do grupy aerofonów wargowych oraz instrumentów dętych drewnianych. Składa się z drewnianych piszczałek, ułożonych w jednym lub dwóch rzędach. Dźwięki z tego instrumentu wydobywa się, dmuchając w krawędzie otworów piszczałek. Według mitologii greckiej na fletni grywali: opiekun pasterzy i trzód, bóg Pan, oraz satyrowie. Obecnie instrument ten spotyka się w niektórych krajach Europy, w Azji, Afryce i Ameryce Południowej.

Balafon – tradycyjny zachodnioafrykański instrument perkusyjny z rodziny idiofonów, do dziś bardzo popularny min. w takich krajach jak Burkina Faso, Gambia, Gwinea, Mali i Senegal. Odmiana ksylofonu, w którym wysuszone owoce tykwy służą jako pudła rezonansowe. Często w tykwach można spotkać dziury zaklejone cienką folią, która pełni rolę membrany, co nadaje dźwiękowi specyficzne brzęczące brzmienie (tradycyjnie do robienia membran używane były do tego celu bardzo gęste sieci pająków).

Kij deszczowy, inaczej zaklinacz deszczu (rainstick), to drewniana tuba wypełniona drobnymi kamyczkami lub nasionami. Przechylanie instrumentu powoduje przesypywanie się ich. Odgłos tworzony w ten sposób doskonale imituje dźwięk spadających na ziemię kropel deszczu. Prawdopodobnie pierwsze zaklinacze deszczu wykonane zostały w Chile, jak głosi legenda, podczas długotrwałej suszy miejscowy szaman wymyślił zaklinacz deszczu, aby grając na nim prosić bogów o upragniony deszcz. Dziś można znaleźć kije deszczowe z Chile, Zambii, Ekwadoru. Jest to ciekawy instrument muzyczny o etnicznym brzmieniu, doskonały akompaniament do bębnów szamańskich czy djembe albo mis tybetańskich. Wykonane mogą być z wysuszonego kaktusa, bambusa (guadua), egzotycznego drzewa. Jego wnętrze jest wydrążone, kolce obcięte i wbite do środka, ułożone w formie spirali na całej jego długości, żeby trochę poprzeszkadzać nasionkom przesypywać się z jednej strony kija na drugą. Wykorzystywany bardzo często do muzyki afrykańskiej.

Kora – instrument muzyczny zaliczany do grupy chordofonów szarpanych, rodzaj 21-strunowej harfy używanej w Afryce Zachodniej. Kora jest zbudowana z dużej tykwy rozciętej w połowie i pokrytej krowią skórą, tworzącej rezonator, do której przymocowany jest mostek, podobnie jak w lutni i gitarze. Brzmienie instrumentu przypomina dźwięk harfy. Grający używa tylko kciuka i palca wskazującego obu rąk do szarpania strun.

Wuwuzela (vuvuzela, także lepatata) – aerofon ustnikowy używany przez kibiców piłki nożnej w Afryce. Wydaje głośny dźwięk mający przypominać ryczenie słonia. Pierwotnie jej egzemplarze wykonywano z puszek po konserwach[, obecnie są produkowane głównie z tworzyw sztucznych.

Okaryna – ludowy instrument muzyczny z grupy aerofonów wargowych, rodzaj fletu naczyniowego o jajowatym korpusie. Nazwa pochodzi od włoskiego słowa occarina, oznaczającego gąskę. Okaryny najczęściej wykonuje się z gliny albo porcelany. Okaryna posiada otwory boczne, które zamykane palcami grającego kształtują wysokość dźwięk. Z boku instrumentu wystaje część przyustna, służąca do zadęcia, zbudowana jak we flecie prostym.